(από τα «μεταπτυχιακά» σεμινάρια της εποχής Κόμβιτ και της τρίτης ηλικίας)
Λιούζας Στέφανος
Βιοκαλλιεργητής και Ηλεκτρολόγος Τεχνολόγος Μηχανικός
Βασιλειάδα Καστοριάς
Ιανουάριος 2024
Ο πλανήτης θα προσεγγίσει σε λίγα χρόνια τα 10 δις ανθρώπους!
Το 80% και πάνω, από αυτούς ζουν ή θα ζουν στις πόλεις και προφανώς εξαρτώνται απόλυτα από «εξωτερικές» προμήθειες τροφίμων.
Η ασφάλεια της προμήθειας τροφής (και αρκετής φυσικά) είναι παγκοσμίως κρίσιμη.
Όπως δείχνουν και πολλά σύγχρονα κοινωνικά γεγονότα (φτώχεια, πείνα, εξεγέρσεις, εμφύλιοι, συρράξεις διεθνείς, προσφυγικές ροές…), υπάρχει μέγιστη πολιτική και στρατηγική ανησυχία για το πρόβλημα αυτό.
Πολλοί πολιτισμοί της ανθρωπότητας εξαφανίστηκαν («έγιναν σκόνη της ιστορίας») από παρόμοιους λόγους.
Σήμερα πολλές κοινότητες και μεγάλες περιοχές του πλανήτη καταρρέουν, από την ένδεια διατροφής!
Αυτό κατέδειξε, μόλις πριν λίγα χρόνια, η κατάσταση στην περιοχή Μεσοποταμίας, (Μέση Ανατολή, Ιράκ, Συρία ) στην κοιλάδα του πρώτου γεωργικού πολιτισμού στη γη! (ερημοποίηση γεωργικής γης, διατροφική πενία, κατάρρευση, πείνα, χάος, πόλεμος, θάνατος και… μεγάλη προσφυγιά)
Η «εξασφάλιση» διατροφής για όλους ήταν και είναι κύριο κοινωνικό, πολιτικό παγκόσμιο πρόβλημα.
Η μεγάλη στροφή στην Βιομηχανική, Χημική, εκδοχή παραγωγής τροφής με την λεγομένη «πράσινη επανάσταση» (η Γεωργία και Κτηνοτροφία που γνωρίζουμε) είχε και έχει ακόμη ως, πολιτικό και κοινωνικό, «έμβλημα» την επάρκεια τροφής.
Ενώ, για αρκετά χρόνια, φαίνεται ότι τα κατάφερνε σημαντικά (χωρίς Ωστόσο να λύσει το πρόβλημα της πείνας σε 1 δις ανθρώπων στον πλανήτη), ταυτόχρονα διεύρυνε παλιά και άνοιξε καινούργια προβλήματα που καθιστούν την επάρκεια τροφίμων ακόμη πιο εύθραυστη!
(Επέκταση ερημοποιήσεων γόνιμης γης και βοσκοτόπων, καταστροφή δασών, υποβάθμιση γονίμων εδαφών με απομείωση της οργανικής τους ουσίας, εξάντληση και ρύπανση υδατικών πόρων, οξείδωση γης, αέρα, νερών και υποβάθμιση εν τέλει της δυνατότητας επάρκειας τροφίμων παγκόσμια).
Ακόμη ο Βιομηχανικός αυτός τρόπος σύγχρονης (υδρο)καλλιέργειας, έχει και την δική του συνέργεια στο πλανητικό πρόβλημα υπερθέρμανσης και διεύρυνσης των άκρων των υδρολογικών και κλιματικών εκφράσεων και συνεπειών*3.
Αυτά έχουν συζητηθεί αρκετά και υπάρχουν σχετικές αντιδράσεις σε κοινωνικό και σε (μικρό βαθμό) πολιτικό επίπεδο…
Αυτό που, στο παρόν σημείωμα, θα αποπειραθώ να θίξω είναι μια εκδοχή παγκόσμιας διατροφικής ανεπάρκειας, ακόμη πιο κρίσιμη και θεμελιώδης, που δεν έχει εκτιμηθεί στις διαστάσεις που χρειάζεται.
Το ζήτημα της «ακεραιότητας» της τροφής που διέπει σε μεγάλο βαθμό και την προληπτική μας υγεία!
Υπάρχουν περί τα 100 φυσικά στοιχεία στον γνωστό περιοδικό πίνακα (Μεντελέγιεφ) στο γήινο έδαφος και τα περισσότερα από αυτά χρησιμοποιούνται στην πλανητική μας βιολογία.
Πάνω από 40 γνωρίζουμε ότι είναι απαραίτητα για την βιοχημεία και την ζωή!
Συνεπώς, για την ζωή μας και την φυσική μας υγεία, μπορούμε να εικάσουμε (με σχετική βεβαιότητα), ότι είναι κρίσιμο να γνωρίζουμε στοιχειωδώς, πως τα προσλαμβάνουμε από την τροφή μας και μάλιστα στις «σωστές» αναλογίες, συγκεντρώσεις και ισορροπίες…
Τα τελευταία χρόνια με την ραγδαία επικράτηση της Βιομηχανικής, Χημικής Γεωργίας (και Κτηνοτροφίας), φαίνεται ότι έχει διαταραχτεί σημαντικά η «σύνθεση» της τροφής που παίρνουμε, από την φυσική τροφή μας παλιότερα.
Αυτό έχει συνέπειες, έχει επηρεάσει σημαντικά την προληπτική μας υγεία μέσω διατροφής, που είναι η βάση για πολλές από τις σύγχρονες και ραγδαία αναδυόμενες ασθένειες όπως αυτοάνοσα, διαβήτης, καρκίνοι, καρδιακά …
Αυτές οι ασθένειες «εκρήγνυνται» εκθετικά και είναι απόλυτα εξουθενωτικές για τις κοινωνίες μας.
Δεν είναι, λοιπόν, μόνο η έλλειψη τροφίμων, μια σύγχρονη πρόκληση, αλλά βασικά, εξελίσσεται σε ακόμη μεγαλύτερη η διατροφική πρόκληση της «ακεραιότητας» της τροφής που αφορά άμεσα την υγεία μας.
Πάνω από 2 δις ανθρώπων, είμαστε «κλινικά υποσιτισμένοι», δεν παίρνουμε τις θρεπτικές ουσίες και τα μικροθρεπτικά συστατικά που φυσιολογικά «χρειαζόμαστε», με τις ανάλογες συνέπειες υγείας!
Τι πάει «στραβά» και πως μπορούμε να αποκαταστήσουμε το «Ιπποκράτειο» αξίωμα: «η τροφή είναι και το φάρμακο μας» για την διατήρηση και καλλιέργεια της φυσικής μας υγείας;
Εδώ και 4 δις χρόνια, η πραγματική βάση σχηματισμού της ζωής και της διαιώνισης της, στηρίζεται στον «διαχωρισμό» και διαμόρφωση των θρεπτικών στοιχείων από την «σούπα», ενδεχόμενα και τοξική, των στοιχείων του περιβάλλοντος (έδαφος, πεπτικά συστήματα…), μέσω της κυτταρικής μεμβράνης των «πρωτοκυττάρων» και αυτό συμβαίνει μέχρι και σήμερα!
Κάθε κύτταρο έχει βασιστεί αποτελεσματικά σε αυτήν την διαδικασία για να μείνει … ζωντανό και να αναπαραχθεί με επιτυχία!
Η διατροφή και η ζωή είναι απλά μια συνάρτηση αυτής της διατροφικής ακεραιότητας, δηλαδή της συγκέντρωσης θρεπτικών συστατικών και αποκλεισμός μη θρεπτικών (τοξικών), μέσω της κυτταρικής μεμβράνης.
Έτσι τρέφονταν τα φυτά (οι τροφές μας) μέχρι και πριν το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο (πριν την μαζική είσοδο μας στην Βιομηχανική, Χημική Γεωργία και τις ανάλογες πρακτικές).
Τα φυτά εξαρτιόταν για την διατροφή τους, όπως μας περιγράφουν και καταδείχνουν πολύ σύγχρονες απόψεις, από τις μικροβιακές διεργασίες και τις μυκορριζικές συμβιώσεις στο έδαφος*2
( Walter Jenna, Christine Jones και πολλοί άλλοι, https://www.youtube.com/watch?v=Xt0bjyJGxoQ&t=1188s καθως και https://www.youtube.com/watch?v=C3_w_Gp1mLM&t=872s )
Το εκτεταμένο, απέραντο αυτό δίκτυο των μυκορριζικών συστημάτων, σχηματίζει μια «διεπαφή» ασφάλειας με το έδαφος και εμπλέκεται στην διεργασία πρόσληψης θρεπτικών συστατικών.
Όλη αυτή η μικροβιακή, μυκητολογική οικολογία, οδηγεί στην στερέωση, πρόσβαση, διαλυτοποίηση, στον κύκλο δηλαδή της διαθεσιμότητας και πρόσληψης θρεπτικών συστατικών.
Αυτή είναι η λεγόμενη βιογονιμότητα των εδαφών!
Αυτές, λοιπόν, οι κυτταρικές μεμβράνες συγκεντρώνουν βασικά θρεπτικά συστατικά (εξαιρουμένων των τοξικών) και λειτουργούν ως έξυπνη, συλλεκτική «διεπαφή» φυτών και εδάφους και δίνουν την υγιεινή διάσταση στην διατροφή των φυτών μας.
Με λίγα λόγια, μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο «εκτιμήσαμε» ως ανθρωπότητα (όχι ότι μας ρώτησαν βέβαια, «επιβεβλημένο» είναι το μοντέλο) ότι … «θέλουμε πολλά παραπάνω» (βασικά ποσότητα και όγκο παραγωγής)!
«Πόλεμος» στο χώμα και στις καλλιέργειες! Μια μεγάλη σύγχρονη «ύβρις» έναντι της φύσης…
Μηχανική υπερκαλλιέργεια εδαφών, υπερβόσκηση λιβαδιών, εγκατάλειψη γαιών, χημικά λιπάσματα, βιοκτόνα, χημικά φυτοφάρμακα, ζιζανιοκτόνα, μεταλλαγμένα…
Ο βιολογικός πληθυσμός των εδαφών (μικρόβια, μύκητες ) καταστρέφεται άρδην και το φυσικό σύστημα ισορροπημένης διατροφής διαταράσσεται έως την απόλυτη σχεδόν καταστροφή του.
Με αυτό τον τρόπο «καταφέραμε» ταχεία υποβάθμιση, οξείδωση εδαφών, νερών, αέρα, απομειώσαμε την οργανική ουσία του εδάφους που είναι ψυχή της βιοπαραγωγικότητας, διαταράξαμε την φυσική ισορροπία των θρεπτικών συστατικών που τρέφεται η... τροφή μας.
Έχουμε καταλήξει σε μια κατάσταση όπου έχουμε σχεδόν, ρίζες φυτών και νεκρό χώμα για..στήριξη τους!
Τα φυτά μας εξαρτώνται, σχεδόν απόλυτα, από την τεχνητή, «υδροπονική» πρόσληψη θρεπτικών από το εδαφικό διάλυμα…
Κάτι δηλαδή, σαν διατροφή με το «καλαμάκι» ή τον «ορό» στους ασθενείς, από διαλυτά συστατικά!
Δηλαδή μια «παθητική» πρόσληψη μέσω του νερού (που βρίσκεται στο χώμα κύρια για τις ανάγκες διαπνοής του φυτού).
Προφανώς έτσι δεν λαμβάνουν, τα φυτά μας, τα περισσότερα από τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά (κατιόντα… π.χ. ψευδάργυρο, σελήνιο, μαγνήσιο, φώσφορο, ασβέστιο κλπ), και σε ελεγχόμενες (μέσω βιολογίας) αναλογίες, επειδή αυτά «οξειδώνονται» και «δεσμεύονται» στο χώμα και δεν είναι το μάλλον διαθέσιμα.
Πως αυτά επηρεάζουν την προληπτική μας υγεία δεν έχει γίνει ακόμη πολύ σαφές, ίσως δεν έχει καν ουσιαστικά συζητηθεί.
Για την προληπτική μας υγεία, χρειαζόμαστε (όπως και τα φυτά και τα άλλα ζωντανά), πάνω από 40 απαραίτητα θρεπτικά συστατικά.
Η φύση μας τα έδινε μέσω φυτών (και ζώων που τρέφονταν με τέτοια φυτά), με την έξυπνη, επιλεκτική διαδικασία που προείπαμε.
Σήμερα που διατρεφόμαστε με τροφές που στηρίζονται, για την ανάπτυξη τους, σε ένα «υδροπονικό», ατελές σύστημα, έχουν ίσως πολύ ελάχιστο από τα θρεπτικά συστατικά που χρειαζόμαστε και, ενδεχόμενα, δεν περιέχουν και τίποτα από ορισμένα μικροθρεπτικά απαραίτητα για να προάγουν ειδικές ενζυμικές διεργασίες στον οργανισμό μας.
Επίσης οι συγκεντρώσεις, οι αναλογίες, ενδεχόμενα να γίνονται τοξικές!
Έτσι μάλλον, έχουμε χάσει την διατροφική μας ακεραιότητα και ασφάλεια!
Έχουμε εκθετική «έκρηξη σε νέες» ασθένειες, όπως προείπαμε…
( Τα 10 τρις δολάρια τον χρόνο στον κύκλο που κινείται το Βιομηχανικό, Χημικό σύστημα παραγωγής τροφίμων, οδηγεί σε 20 τρις δολάρια κύκλου στην παγκόσμια «Βιομηχανία» ασθενειών).
Αυτή είναι η έλλειψη διατροφικής ακεραιότητας, που έχει θέσει σε κρίση την προληπτική μας υγεία!
Τι μπορούμε να κάνουμε:
Απλά να βασιστούμε σε αυτή την φυσική διεργασία της επιλεκτικής συγκέντρωσης θρεπτικών συστατικών μέσω της διεπαφής της βιολογίας εδάφους με τα φυτά - τροφή μας!
Αυτό που πρέπει να γνωρίζουμε είναι, εάν καλλιεργήθηκε η τροφή μας με αυτές τις διεργασίες μεμβράνης, αυτή την διεπαφή ποιοτικού ελέγχου, δηλαδή αγροοικολογικά ή, όπως τώρα, όπου το μεγαλύτερο μέρος της τροφής μας καλλιεργήθηκε «υδροπονικά».
Αντί να βασιζόμαστε σε παγκοσμιοποιημένα συστήματα (Βιομηχανικά, χημικά) τροφίμων, να γνωρίζουμε ότι καλλιεργήθηκε από αυτούς τους αγρότες, με αυτόν τον τρόπο, για τον οποίο μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι η υγεία αυτού του φαγητού είναι εντάξει.
Οπότε το μόνο που χρειάζεται να γνωρίζουμε είναι ναι, η τροφή μας καλλιεργήθηκε φυσικά μέσω αυτών των συμβιωτικών διαδικασιών εκλεκτικής πρόσληψης, ότι αναπτύχθηκε αποτελεσματικά οργανικά και από ποιον καλλιεργήθηκε!
Μια συνολική πρόταση είναι η «ολική επαναφορά» στις φυσικές διεργασίες διατροφής της… τροφής μας!
Θρέψη των φυτών μας μέσα από τις βιολογικές διεργασίες του μικροβιώματος του εδάφους, που «φιλτράρουν» τα θρεπτικά συστατικά κατά φύση!
Όταν λέμε, λοιπόν, Αγροοικολογική*4 προσέγγιση και πρακτική στην γεωργία (οικολογική, βιολογική, περμακουλτούρα, βιοδυναμική, ομοιοδυναμική, φυσική, αναγεννητική...) ο ορισμός μάλλον πρέπει να είναι: αποκαθιστούμε τη φυσική λειτουργία στο έδαφος με την συνέργεια των βιολογικών διεργασιών (τις μικροβιακές και τις μυκορριζικές συμβιώσεις), σταθεροποίηση μεγάλων ποσοτήτων Ανθρακα*1 στο έδαφος και την παραγωγή φυσικών και υγιεινών φυτών – τροφών.
Αυτό είναι το… "ιερό" μας δισκοπότηρο!
Εν ολίγοις οι μόνοι που μπορούμε να το κάνουμε είμαστε εμείς οι... αγρότες!
Ας το διερευνήσουμε, τεχνικά και εφαρμοστικά, η φαντασία και η ευρηματικότητα μας είναι τεράστια, ας το δοκιμάσουμε σε ένα τετραγωνικό, σε ένα στρέμμα...
Εάν, λοιπόν, φίλοι, συνάδελφοι αγρότες, δεν έχουμε απορρίψει μια σταθερή μας πεποίθηση τους τελευταίους 12 μήνες, ας ψαχτούμε!
Μπορεί μάλλον να έχουμε ξεπεράσει τα ζητήματα της διατροφικής μας υγείας και να έχουμε ... πεθάνει!
Σημειώσεις:
*1 Ένα (1) γρ. άνθρακα συγκρατεί στο μόριο του 8 γρ. νερό και στο σταθερό σύμπλοκο εδάφους άλλα 20, σύνολο περί τα 30 γρ. νερό που μπορεί να αποδοθεί στα φυτά όταν υπάρχουν ανάγκες, συνθήκες ξηρασίας…(για αυτό θέλουμε μεγάλη εναπόθεση άνθρακα στο χώμα, και δη σε σταθεροποιημένη εκδοχή, διότι α) συγκρατεί τεράστια φορτία νερού, απομειώνονται οι απορροές, πλημμύρες, είναι ο βασικός παράγοντας οικοδόμησης της πράσινης αναβλάστησης, χωρικής και χρονικής επέκτασης της και β) έχοντας το μόριο του άνθρακα (το οργανικό σύμπλοκο του εν γένει) αρνητικό ηλεκτρικό φορτίο δεσμεύει αμμωνιακό άζωτο που μετατρέπουν τα μικρόβια από το ατμοσφαιρικό άζωτο (διάζωτο), που έχει θετικό φορτίο σε μια σταθερή ζεύξη. Το άζωτο είναι η φυσική βιοχημική "μηχανή" της ανάπτυξης των φυτών. Συμβάλει στην διάσπαση του νερού κατά την διαδικασία της Φ/Σ, φυσικά πάντα στην ακριβή ποσότητα, αναλογία (30 Άνθρακας /1 Άζωτο) και τον χρόνο που χρειάζεται διότι κάθε περίσσεια του "καίει" τον άνθρακα, καταστρέφοντας την δομή του εδάφους! (Και η έλλειψη αζώτου, από απομείωση της πράσινης υποβλάστησης συνήθως, έχει τα "ίδια" αποτελέσματα, την υπερσυσσώρευση επιφανειακού άνθρακα προς "καύση", είτε από μικροβιακές διαδικασίες είτε από άμεσες πυρκαγιές, όπως εκφράζεται αυτό ιδίως στα αβόσκητα δασολίβαδα, και δάση...
*2 Τα μικρόβια και οι μύκητες διασπούν μητρικά πετρώματα και οργανική ουσία, κάνουν αφομοιώσιμες δεσμευμένες μορφές μετάλλων, ιχνοστοιχείων, κινώντας τις σχετικές ενζυμικές διεργασίες, διατηρούν την φυσική ισορροπία στο έδαφος, επειδή το κατασκευάζουν, το ίδιο και την ισορροπία μεταξύ τους, ... η σχετική τεχνική, επιστημονική κάλυψη και βιβλιογραφία είναι σχεδόν άπειρη, καθώς και η εμπειρική γνώση, αλλά ελάχιστα στην πράξη χρησιμοποιημένη…
*3 Υπάρχει σήμερα "μόνο"(!) μια λύση (μοναδικό σημείο "μόχλευσης"), εφικτή, όμορφη, φτηνή, αποδοτική, επικερδής, τεχνικά και τεχνολογικά εύκολα εφαρμόσιμη για την άμβλυνση αυτών των ακραίων εκφράσεων της υδρολογίας και του κλίματος... μέσω, Αγροοικολογικών μεθόδων, αναγέννησης των εδαφών.
Επάνω από 3% άνθρακας, ήτοι 5-6% οργανική ουσία και επέκταση του πράσινου μανδύα του πλανήτη τουλάχιστο κατά 5%, εξισορροπεί μέσω της φυτοδιαπνοής (επιστρέφει το 24% της ηλιακής ακτινοβολίας, ψυχραίνοντας ταυτόχρονα την ατμόσφαιρα), το 1% της ακτινοβολίας του ήλιου που παρακρατείται και δεν εξέρχεται από το πλανητικό μας θερμοκήπιο…
*4 Με τις Αγροοικολογικές μέθοδες και συστήματα μπορούμε να έχουμε:
Αύξηση της Φ/Σ (φωτοσύνθεσης), δηλαδή είσοδο βιοχημικής ενέργειας στο εδαφικό σύστημα (από 15-20% στο 30-50% +).
Αύξηση της φυτικής βιομάζας.
Αύξηση της παραγωγής ζαχάρων (ενώσεων άνθρακα και νερού) ως εκ τούτου και της εδαφικής βιολογίας (κάθε φυτό ενισχύει το δικό του μικροβίωμα, ώστε όταν φτάσουν σε επίπεδο σχετικής «απαρτίας» να σηματοδοτήσουν ενέργειες για την κάλυψη θρεπτικών αναγκών των ξενιστών τους ή συνέργειες αλληλοβοήθειας, αλληλουποστήριξης και αλληλοπροστασίας τους).
Αύξηση και σταθεροποίηση άνθρακα στο έδαφος, από το απόθεμα διοξειδίου του Άνθρακα της ατμόσφαιρας (στην πραγματικότητα δεν πρόκειται για μόνιμη "δέσμευση" στο έδαφος αλλά για μεγάλη επιτάχυνση του κύκλου του στο σύστημα!)
Η δυναμική, λοιπόν, της μικροβιακής και μυκητολογικής οικολογίας και δραστηριότητας είναι που διέπει αυτό το θαυμάσιο σημείο της βέλτιστης θρέψης και ανάπτυξης!
Αύξηση της διαθεσιμότητας και πρόσληψης των απαραιτήτων στοιχείων (μετάλλων, ιχνοστοιχείων… και μάλιστα στην ακριβή ανάγκη, δηλαδή κατά "παραγγελίαν" των φυτών, και όχι κατά το δοκούν της ανθρώπινης παρέμβασης).
Παραγωγή πλήρους εδάφους! (το έδαφος το κατασκευάζουν τα φυτά και οι μικροοργανισμοί τους !)
Πιο πλήρη, στην σύνθεση και διατροφική πυκνότητα, φυτά και σπόρους (κατά την φυσική και εγγενή δυνατότητα) δηλαδή απόλυτα υγιή και υγιεινά ως τροφή, με ικανότητα μεγαλύτερης αντίστασης και προσαρμογής στις κλιματικές συνθήκες, ανθεκτικά στις ασθένειες…
Μεγάλη παραγωγικότητα, βελτιωμένη διατήρηση της ποιότητας νερού, ενισχυμένη βιοποικιλότητα.
Μειωμένη έως μηδενική ανάγκη λιπασμάτων, φυτοφαρμάκων, εισροών, ήτοι σε ένα σταδιακά αλλά πολύ σύντομα πλήρως αυτοσυντηρούμενο σύστημα.
Από σύστημα εισροών το εξελίσσουμε σε σύστημα διαδικασιών...
Διατροφική ασφάλεια και υγεία (ο ισχυρισμός ως φάρμακο - ισχυρισμοί υγείας - των αγροτικών προϊόντων και κτηνοτροφικών βέβαια εάν τα ζώα τρέφονται πλήρως από αυτήν την εξαιρετική ποιότητα τροφής, είναι δυνατός!)
Πλήρη δυνατότητα αναπαραγωγής (σπόρος "γεμάτος" γενετικά και βιολογικά).
Οικονομική υγεία στην κοινότητα και στους παραγωγούς (που είναι το βασικό στοιχείο ύπαρξης μας ως αγρότες και εξ αυτού της εισαγωγής αυτών των καινοτόμων διεργασιών και διαδικασιών καλλιέργειας...)
Η πολλή ζωή στο έδαφος γεννά περισσότερη ζωή και αυτό είναι παράγοντας σταθεροποίησης και του κλίματος.
Η αστάθεια αυτή, στο κλίμα, συνδέεται και συνοδεύεται από μαζικές απώλειες ζωής στα γεωργικά συστήματα που καλύπτουν μεγάλο μέρος του πλανήτη.
Πολλά έχουμε ακούσει, ακόμη περισσότερα βιώνουμε από τις όλο και πιο ακραίες διακυμάνσεις του κλίματος, αλλά και πολύ περισσότερα επίσης βιώνουμε από τις, ανεπαρκείς στην πράξη, εφαρμοσμένες κυρίαρχες πολιτικές.
Η οικονομία, το μέλλον της κοινωνίας, εξαρτάται πλήρως από την διατήρηση και αύξηση των υγιών εδαφών που σημαίνει σχετική ή "ολική επαναφορά" στις φυσικές πλανητικές διεργασίες...
Από συστήματα διαχείρησης της χημείας να πάμε γρήγορα σε συστήματα διαχείρησης της βιολογίας στο χωράφι... για την ζωή μας, την υγεία μας και των παιδιών μας, για την ζωή στον πλανήτη!
