Διατήρηση και αναπαραγωγή παραδοσιακών ποικιλιών (μηλιάς και αχλαδιάς)
Λιούζας Στέφανος
Εδώ και πολλά χρόνια στο οικολογικό μας αγρόκτημα στην Βασιλειάδα Καστοριάς, άλλοτε σποραδικά, άλλοτε λίγο πιο έντονα, ξεκλέβοντας λίγο από τον χρόνο της καθημερινής μας αγροτικής ρουτίνας των βιοκαλλιεργητών, μας απασχολούσε και πιο πρακτικά το ζήτημα διατήρησης και αναπαραγωγής παραδοσιακών ποικιλιών (πέρα από τους σπόρους των κηπευτικών και σιτηρών) στα οπωρόδεντρα (αμπέλια, αχλάδια, μήλα, βερίκοκα, καρύδια…)
Αποδείχνει ο χρόνος και η εμπειρία ότι μας χρειάζονταν!
Σε μια «αναλαμπή» δράσης πριν είκοσι πέντε χρόνια κοντά, συγκεντρώσαμε όσες παλιές ποικιλίες αμπελιού μπορέσαμε από τοπικά αμπέλια που ήδη καταστρέφονταν από εγκατάλειψη και βόσκηση ή ακόμη και από (επιδοτούμενο) ξερίζωμα!
Δημιουργήσαμε έτσι ένα αμπέλι (ενός στρέμματος κοντά) από 43 περίπου διαφορετικές ποικιλίες και έκτοτε απολαμβάνουμε ένα ιδιόμορφο, πολυποικιλιακό κρασάκι κάθε χρόνο και διαφορετικό.
Εν τω μεταξύ, στα πλαίσια της συμμετοχής και σύνδεσης μας με τον ΑΙΓΙΛΟΠΑ εδώ και πολλά χρόνια, το τελευταίο διάστημα «ανοίξαμε» και το θέμα «παραδοσιακές ποικιλίες στα οπωρόδεντρα» και αναλάβαμε - κατά κάποιο τρόπο – στα όρια της συλλογικότητας μας, να ασχοληθούμε πιο επισταμένα, με τα παραδοσιακά αχλάδια και μήλα, στο αγρόκτημα μας.
Το εγχείρημα είναι κάτω από την (τεχνική και επιστημονική) αιγίδα του ΑΙΓΙΛΟΠΑ.
Οι ποικιλίες που αναπαράγονται συνήθως φέρουν κωδικό που καταδεικνύει την παλιά τους ονομασία (που δεν είναι και εν πολλοίς γνωστή), το όνομα αυτού που κάθε φορά ήταν η «πηγή» καθώς την Περιοχή προέλευσης και έναν αριθμό που εμπεριέχει σε πολλές περιπτώσεις (στο αρχείο μας), και την τοπογραφημένη θέση του αρχικού μητρικού δέντρου.
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ: aeg biofru 0030 (στο αρχείο βλέπω: ΤΟΥΝΤ II, ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΑ, ΞΥΝΟ, ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΟ)
Ξεκινήσαμε, λοιπόν, με σχετικό ενθουσιασμό μια τέτοια διαδικασία από την άνοιξη του 2015 (ίσως με αρκετή έλλειψη πρακτικότητας ακόμη).
Δημιουργήσαμε μια πρώτη βάση από υποκείμενα μηλιάς (από παραφυάδες των υποκειμένων που ήταν ήδη εγκατεστημένα στο αγρόκτημα, από σποριόφυτα αγριομηλιάς (και φιρικιάς μετά από υπόδειξη του Παναγιώτη Μανίκη).
Επίσης δημιουργήσαμε μια, μικρή ακόμη, βάση από κυδωνιές σαν υποκείμενο για αχλαδιές, ενώ είμαστε σε αναζήτηση σπόρων για σποριόφυτα αχλαδιάς (Μακεδονικής ή και καρδιόφυλλης).
Έγιναν και λίγοι εμβολιασμοί ποικιλιών.
Στον Παναγιώτη Μανίκη, οφείλουμε επίσης και την τοποθέτηση της απόπειρας μας σε μια «σειρά»!
Καθοριστική ήταν η υπόδειξη ότι ως πρώτο μέτρο είναι η δημιουργία «μητρικής φυτείας» των ποικιλιών ώστε να φροντίζονται καλύτερα και να είναι η αναπαραγωγή, έκτοτε, ανά πάσα περίοδο δυνατή.
Σε αυτό το «πλάνο» οι χαοτικές, άσκοπες πολλές φορές και αναποτελεσματικές, σκόρπιες προσπάθειες θα μπορούσαν να μπουν σε μια «σειρά» όπως προείπαμε!
Αυτή την «λογική» ακολουθούμε ήδη.
Ξεκινήσαμε το 2017 ένα «δείγμα», μητρικού οπωρώνα παλιών, παραδοσιακών ποικιλιών μηλιάς και αχλαδιάς.
Θα μπορούσε να είναι σε ένα νέο χωράφι, αλλά δεν μας «βγήκε», κάτι τέτοιο που να μας εξυπηρετεί τεχνικά.
Έτσι «χωρίσαμε» τρεις σειρές (από 75 μέτρα μήκος η κάθε μια) από τον πιο παλιό οπωρώνα μας, που είναι και η «βάση» του συνόλου αγροκτήματος “BIOFRU”.
Σε αυτές τις σειρές, πρόσθετα, προϋπήρχαν ήδη αρκετές από τις παλιές ποικιλίες από παλιότερους καιρούς.
Έγιναν οι πρώτες ΜΗΤΡΙΚΕΣ φυτεύσεις!
Δέκα ποικιλίες μηλιάς και άλλες τόσες αχλαδιάς.
Το 2019 προσθέσαμε ακόμη μια σειρά μήκους 120 μέτρων για χρήση μητρικών δέντρων (που πληρώθηκε ήδη και αυτή )!
Έγιναν επίσης φυτεύσεις υποκειμένων, μεταξύ άλλων και κλασσικές του εμπορίου (Μ9, ΜΜ111, ΚΥΔΩΝΙΑ ΠΡΟΒΗΓΚΙΑΣ), ώστε να είμαστε έτοιμοι να προσθέσουμε και άλλες ποικιλίες που θα «ανακαλύπτουμε» και με την βοήθεια αρκετών εραστών της διατήρησης και αναπαραγωγής παλιών ποικιλιών.
Σχεδόν κάθε χρόνο πραγματοποιούμε (δεν είναι πληθυντικός μεγαλοπρέπειας, είμαστε αρκετοί άμεσα και έμμεσα που συμμετέχουμε), οδοιπορικά διερεύνησης σε περιοχές την Δυτικής Μακεδονίας και Ηπείρου.
Σχεδόν πάντα έχουμε «κάτι» να αναδείξουμε.
Η συνέχεια των οδοιπορικών είναι «κλασσική»!
Εάν είναι δυνατόν αναπαραγωγή και θέση στον «μητρικό».
Αυτό δεν είναι και εύκολη υπόθεση, μιας και πρέπει να συνδυαστούν πολλοί παράγοντες (να «τρέχουν» αμοιβαία τα νερά σε υποκείμενα και εμβόλια, καιρός δροσερός, μέχρι και «καλό χέρι» στην απόπειρα αυτή!)
Ήδη εγκαταστήσαμε περί τις 30 ποικιλίες μηλιάς και άλλες τόσες αχλαδιάς!
Εντυπώσεις από ένα πρόσφατο 2019 οδοιπορικό στην κοιλάδα του Λαδοπόταμου (παραπόταμος του Αλιάκμονα που πηγάζει από την Βίγλα Πισοδερίου) και στις Πρέσπες (Ελληνικό τμήμα).
Ήταν η τρίτη, για το 2019, μεγάλη μας απόπειρα, είχαν προηγηθεί ήδη μια Ανοιξιάτικη και μια Καλοκαιρινή όπου «σταμπάραμε» δέντρα και απομεινάρια παλιών οπωρώνων (ηλικίας πάνω από 100 εκατό χρόνια! από την εποχή του πρώτου Παγκοσμίου πολέμου*).
Η διερεύνηση ήταν αρκετά πλατιά και οι πληροφορίες των ντόπιων κατοίκων – όπου υπήρχαν – ήταν σημαντικές και καθοριστικές. Εντοπίσαμε πολλά δέντρα και εμμείναμε σε πάνω από τριακόσια (300) που παρουσίαζαν ειδικότερα και μάλλον ξεχωριστά χαρακτηριστικά.
Αυτό που αντικρίσαμε και δακρύσαμε από ενθουσιασμό, στο Φθινοπωρινό μας οδοιπορικό, είναι το καταπληκτικό του συνδυασμού με τους ώριμους καρπούς! Δεν μπορεί να εκφραστεί με γραμμένα λόγια! Φωτογραφήσαμε, περιεργαστήκαμε το φύλλωμα, τους ετήσιους βλαστούς, τους γέρικους κορμούς, γευτήκαμε τους καρπούς!
Μεθύσαμε κυριολεκτικά! Φανταστείτε σχεδόν, το ελάχιστο, από πεντακόσιους (500) καρπούς!
Τι γεύσεις, αρώματα, χρώματα, σχήματα και σχεδόν τέλεια φυσική υγεία φυλλώματος και καρπων!
Τα δέντρα, φυσικά, άλλα με ακμαία ακόμη κόμη και κορμό, άλλα στο φυσικό τους τέλος…
Εν τέλει για να μην μακρηγορώ, παρόλο που ήδη ήταν κάπως αργά, «κεντρώσαμε» και πάρα πολλές (πάνω από 300 εμβόλια) και ίσως οι συνθήκες να ευνοήσουν ώστε να πετύχουμε την αναπαραγωγή ορισμένων.
Έτσι και αλλιώς αυτή την Άνοιξη θα ξαναεπιχειρήσουμε οδοιπορικό στην ιδια κοιλάδα για την συλλογή «εμβολίων».
Τέτοιος πλούτος, ίσως ξεπερνούν τις εκατό (100) οι διαφορετικές ποικιλίες**, μας εμπνέει στην προσπάθεια για διάσωση, διατήρηση και ίσως την αναπαραγωγή ορισμένων που οι ενδείξεις μας προτρέπουν για χρήση στην βιολογική οπωροκαλλιέργεια.
** Σήμερα Καλοκαίρι 2023 έχουν "εγκατασταθεί" πάνω απο 130 ποικιλίες μηλιάς και 70 αχλαδιάς – έχουμε δε ανοίξει ένα δίαυλο επικοινωνίας με «συναδέλφους» που διατηρούν με μεράκι αρκετά «αποθέματα» και έτσι ίσως διευρυνθεί ο σχετικός «κατάλογος» και προφανώς κάθε πληροφορία και συνεργασία είναι ανοικτή από εμάς...
